Το 2016 συμπληρώθηκαν διακόσια χρόνια από την οικοδόμηση του Εξωκκλησίου του Αγίου Νικολάου του Νέου στο Βουλωμένο Αιγίου. Εντούτοις, η διακοσιόχρονη παλαιότητα του Μνημείου σήμερα δεν καθίσταται εμφανής, ένεκα της λευκότητας και της καθαρότητας που επικρατεί τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό του. Τα πρόσφατα στερεότατα σοφάτια και οι αλλεπάλληλες φροντισμένες επιστρώσεις χρωματισμών και σχολαστικού ασπρίσματος που κάνουν το Εξωκκλήσιο να φαντάζει ολοκαίνουργο, εγείρουν αναστοχασμούς και εικασίες αναφορικά με την όψη που θα εμφάνιζε ο Ναός σε ότι αφορά τον εσωτερικό του χώρο αμέσως μετά την αποπεράτωση της Ανεγέρσεώς του το 1816 ή αμέσως μετά την αποπεράτωση της Ανακαινίσεως που υπέστη στο τέλος του 19ου αιώνος. Τομές σε επιλεγμένα σημεία των τοίχων που επιβάλλεται να γίνουν κατά τις εργασίες της αισθητικής αποκαταστάσεως του Μνημείου, θα αποκαλύψουν τις διαδοχικές όψεις που εμφάνιζε κατά το παρελθόν ο εσωτερικός χώρος του Ναού. Μέχρι τότε, καλούμαστε να αρκεστούμε σε εικασίες και πιθανολογήματα: δεν αποκλείεται μετά το 1816, κάποιος εκ των λαϊκών αυτοδίδακτων Αγιογράφων που ενδεχομένως δραστηριοποιείτο στην περιοχή, να ιστόρησε το Ναό με τοιχογραφίες. Επειδή όμως δε διασώζεται στον τόπο μας κανένα ανάλογο Μνημείο που να ανάγεται στα Τέλη της Τουρκοκρατίας και να είναι ιστορημένο κατά την εποχή στην οποία αναφερόμαστε ούτε διαθέτουμε πληροφόρηση για την παρουσία Αγιογράφων που εξειδικεύονταν εκτός από τη Φορητή Εικόνα και στη Τοιχογράφηση, ούτε επιπλέον είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τη Τεχνοτροπία που υπηρετούσαν ούτε καν εάν αυτή είχε χαρακτήρα Τοπικό, είναι δύσκολο να φανταστούμε την εντύπωση που θα προξενούσε η εσωτερική όψη του Εξωκκλησίου του Αγίου Νικολάου κατά την περίοδο αμέσως μετά την Ανέγερσή Του. Αντιθέτως, επειδή το Αίγιο και τα γύρω χωριά εξακολουθούν να διαθέτουν πολλά θρησκευτικά μνημεία σύγχρονα της Ανοικοδομήσεως του Εξωκκλησίου που έλαβε χώρα κατά το 1893, δεν είναι δύσκολο να αναπλάσουμε την ατμόσφαιρα με την οποία θα περιέβαλλε το Ναϊδριο τον εισερχόμενο σε αυτό Προσκυνητή κατά τη τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνος, εποχή τής εκ Βάθρων Ανακαινίσεώς Του. Τα παραδείγματα Νεοκλασικών Ναών της εποχής εκείνης που σώζονται τόσο στην πόλη του Αιγίου όσο και στη γύρωθεν περιοχή, μάς κατευθύνουν σε δύο πιθανότητες: οι εσωτερικές όψεις του μνημείου να ήσαν διακοσμημένες είτε με τις λεγόμενες «Ψευδοορθομαρμαρώσεις» (ψευδαισθησιακό διακοσμητικό μοτίβο με την απομίμηση διαφόρων μορφών και ειδών μαρμάρου σε ποικιλία ποιοτήτων, νερών και αποχρώσεων, ανάλογα με την καλλιτεχνική ικανότητα και γνώση του κάθε ελαιοχρωματιστού πιτόρου) είτε να ήσαν ιστορημένες με νεοκλασικού χαρακτήρα Τοιχογραφίες. Τη διακόσμηση στο εσωτερικό των Νεοκλασικών Ναών με τις «ορθομαρμαρώσεις» και τα ποικίλα επιπλέον «κοσμήματα» κατά την εποχή εκείνη αναλάμβαναν οι αποκαλούμενοι «ελαιοχρωματιστές» ή «πιτόροι» όχι δηλαδή επαγγελματίες Αγιογράφοι αλλά πρακτικοί μάστορες, που πολλές φορές αποκαλούνται υποτιμητικά «μπογιατζήδες». Η δική μας προσέγγιση ωστόσο και ο τρόπος με τον οποίο εκφραζόμαστε για το καλλιτεχνικότατο και γραφικότατο αυτό επάγγελμα δεν ενέχει ψήγμα υποτιμήσεως. Αντίθετα, οφείλουμε να επισημάνουμε τα σπουδαία αισθητικά αποτελέσματα που κατόρθωσαν να υλοποιήσουν οι ανώνυμοι εκείνοι αυτοδίδακτοι καλλιτέχνες στο εσωτερικό των μεγαλύτερων και παλαιότερων Ναών της πόλεώς μας χάρη στην εξαιρετική μαστοριά και τη δεξιοτεχνία που διέθεταν, το έργο των οποίων θαυμάζουμε λαμπερό και ανέπαφο, έως και σήμερα. Αρκεί να επικαλεστούμε ως παράδειγμα τις ζωγραφιστές ψευδαισθησιακές ορθομαρμαρώσεις στο Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας Τρυπητής, στον Ιερό Ναό του Αγίου Ανδρέου και κυρίως, στο Μητροπολιτικό Ναό της Φανερωμένης Αιγίου. Από τους νεότερους καλλιτέχνες, τους δεξιοτέχνες εκείνους της τέχνης της Ορθομαρμαρώσεως, κορυφαίος και πλέον γνωστός υπήρξε στον καιρό του ο μακαρίτης Ζήσιμος Λίβας (Λόγγος Αιγίου 1880 – 1961) ο οποίος επιπλέον διακρίθηκε και στη τέχνη των Επιγραφών, με προορισμό τα καταστήματα της πόλεως. Προκειμένου να αντιληφθούμε την εντύπωση που θα έδιδε ο εσωτερικός χώρος του Εξωκκλησίου του Αγίου Νικολάου του Νέου στην περίπτωση κατά την οποία δεν ήταν διακοσμημένος με απομιμήσεις μαρμάρου αλλά είχε πιθανόν ιστορηθεί με αγιογραφικές παραστάσεις νεοκλασικής μορφής με την απεικόνιση Αγίων κλπ, θα επικαλεστούμε ως παράδειγμα τις τοιχογραφίες με τις απεικονίσεις Ιερών Μορφών Αγίων σε προτομή που φιλοτέχνησε τις πρώτες δεκαετίες του 1900 ο αιγιώτης αγιογράφος Αθανάσιος Σταθακόπουλος (1884-1941) στο γνωστό Ιερό Εξωκκλήσιο της Αγίας Κυριακής που βρίσκεται στα ανατολικά του Αιγίου, εντός της Ενορίας του Αγίου Αθανασίου. Οι άριστες και μοναδικές αυτές τοιχογραφίες του προικισμένου και ευλαβέστατου ταπεινού Αγιογράφου, προσεβλήθησαν κατά το παρελθόν σε μεγάλο τμήμα τους από υγρασία που είχε εισχωρήσει στο Εξωκκλήσιο, με συνέπεια τη μερική απολέπισή τους. Οι περιπέτειες των τοιχογραφιών είχαν και συνέχεια, ένεκα των ατυχών φροντίδων της επιζωγραφίσεώς τους από τον ερασιτέχνη συμπολίτη αυτοδίδακτο ζωγράφο και αγιογράφο Κωνσταντίνου Σισμάνη (Άμφισσα 1900 – Αίγιο 1997), ο οποίος, δίχως ο ίδιος να το συναισθανθεί, αλλοίωσε τον αισθητικό χαρακτήρα των έργων. Νότια εσωτερική όψις του Εξωκκλησίου του Αγίου Νικολάου στο Βουλωμένο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η Εικόνα με τον Άγιο Νικόλαο τον Θαλασσινό που μόλις διακρίνεται κατά τα δύο τρίτα στο κάτω μέρος της φωτογραφίας στο μέσον, ακουμπισμένη προσωρινά στο δάπεδο. Είναι έργο του παλαιού αιγιώτη Αγιογράφου Κωνσταντίνου Ανδρεάδη (1912-1984). Πρόκειται για ελαιογραφία σε ξύλο χάρμπορντ. Η Εικόνα αποτελεί ένα ακόμη Ανάθημα προς τον Ναό, από τα πολλά που έχουν κατά καιρούς προσφερθεί με την απεικόνιση σε ποικίλες μορφές του Αγίου Νικολάου του Θαυματουργού. Τέσσερις Εικόνες, ανάμεσά τους και η συγκεκριμένη του Ανδρεάδη είχαν τοποθετηθεί (άγνωστο πότε και γιατί) μπροστά από τα Θωράκια του Τέμπλου. Η επιφάνειά τους απέκρυπτε τα Εξαπτέρυγα τα οποία είχε φιλοτεχνήσει ειδικά για τις θέσεις αυτές ο Δημήτριος Φανέλλης κατά τη ριζική ανακαίνιση του 1893. Όταν πριν από τρία περίπου χρόνια ο Αιδεσιμολογιώτατος Πρωτοπρεσβύτερος, Εφημέριος του Ιερού Ενοριακού Ναού της Υπαπαντής στη γειτονική Κουλούρα Πατήρ Στυλιανός Καπράλος (στην Ιερωσύνη του οποίου ανήκε τότε το Εξωκκλήσιο) αντελήφθη την ύπαρξη των Εξαπτερύγων, απομάκρυνε τις τρείς από τις τέσσερις Εικόνες που έφρασσαν τα Θωράκια, με σκοπό την αποκάλυψη των έργων του Φανέλλη που βρισκόντουσαν από κάτω. Η Εικόνα του Ανδρεάδη κάλυπτε το ακριανό προς τα δεξιά Θωράκιο του Τέμπλου. Φωτογραφία με την απεικόνιση της νοτιοδυτικής εσωτερικής όψεως του Αγίου Νικολάου. Στο μέσον του νότιου τοίχου δεσπόζει η Εικόνα του Αγίου Νικολάου Αρχιεπισκόπου Μύρων της Λυκίας του Θαυματουργού. Πρόκειται για ένα ακόμη έργο ελαιογραφίας του παλαιού αιγιώτη ζωγράφου και αγιογράφου Ανδρέα Δάλλα (1916-1992) που φιλοτέχνησε το 1957 μαζί με τις υπόλοιπες τρείς Δεσποτικές, προκειμένου να λάβει στο Τέμπλο τη θέση της Εικόνας του τιμώμενου (ακόμη τότε) στο Εξωκκλήσιο θαλασσινού Αγίου, στα αριστερά της Παναγίας. Όταν κάποια χρόνια αργότερα έπαψε να τιμάται στον ιερό αυτό χώρο η Μνήμη του Αγίου Νικολάου του Θαλασσινού και η Τιμή εστράφη στην Ιερά Μνήμη του Αγίου Νικολάου του εν Βουνένοις, η Εικόνα του Δάλλα αντικαταστάθηκε από την υπάρχουσα εκεί σήμερα και στη συνέχεια απομακρύνθηκε από το Τέμπλο. Αφού πλαισιώθηκε από τον ίδιο τον Αντρέα Δάλλα (που, εκτός από ζωγράφος και αγιογράφος υπήρξε και κορνιζοποιός με κατάστημα στο Αίγιο, αρχικώς επί της οδού Ανδρέου Λόντου και αργότερα επί της οδού Πετμεζά) η Εικόνα αναρτήθηκε στη νότια εσωτερική πλευρά του Ναού σε θέση περίοπτη, όπως διαπιστώνουμε στη φωτογραφία. Για τη φιλοτέχνηση της Εικόνας αυτής ο Δάλλας είχε χρησιμοποιήσει ως πρότυπο γνωστό έγχρωμο χαρακτικό της εποχής, όπως εξ’ άλλου συστηματικά έπραξε με την πλειονότητα των Εικόνων που ζωγράφισε. Εσωτερική όψις του Αγίου Νικολάου, προς δυσμάς. Για το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η πλαστικότητα της δυτικής πύλης, με την ογκηρότητα που της προσδίδει το μεγάλο φάρδος των τοίχων του κτηρίου και την επιβλητικότητα λόγω του τοξωτού σχήματος του ανακουφιστικού τόξου που σήμερα παραμένει καλυμμένο από τα επιχρίσματα, κάνουμε αναφορά στην λεζάντα της επόμενης φωτογραφίας. Στην παρούσα φωτογραφία, ερέθισμα μας δίδει η Φορητή Προσκυνηματική Εικόνα του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου που διακρίνεται αναρτημένη στα δεξιά της εισόδου του Ναού. Πρόκειται για μια ακόμη ελαιογραφία του Αγιογράφου Κωνσταντίνου Ανδρεάδη. Ο Ανδρεάδης ξεκίνησε την καλλιτεχνική του πορεία μεταπολεμικά, ως ένας εκ των ελαχίστων τότε φωτογράφων του Αιγίου, με εργαστήριο επί της οδού Ερμού 2, στο ανώγειο του Εδωδιμοπωλείου «Τσιρώνης». Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 επιδόθηκε στην τέχνη της Αγιογραφίας την οποία ανέκαθεν αγαπούσε, παρ’ όλες όμως τις προσπάθειές του, δεν κατόρθωσε να σπουδάσει. Η Εικόνα του Αγίου Ιωάννου (όπως και του Αγίου Νικολάου που σχολιάσαμε πιο πάνω στο παρόν κείμενό μας στην ανάλογη φωτογραφία) αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της ικανότητας που είχε ο ζωγράφος να μιμείται με ικανότητα τη Νεοβυζαντινή τεχνοτροπία, δίχως ωστόσο το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα να είναι αυστηρό και ασκητικό. Στόχος του εξ άλλου υπήρξε δια του έργου του, ο γλυκασμός της Βυζαντινής Τέχνης. Εσωτερική όψις προς βορράν του Μνημείου του Ιερού Εξωκκλησίου του Αγίου Νικολάου στο Βουλωμένο. Η καμπύλη απόληξη του ανοίγματος της πύλης δηλώνει την ύπαρξη στο σημείο αυτό ανακουφιστικού τόξου. Επειδή το κτήριο είναι μονόχωρο δεν διαθέτει στο εσωτερικό του δευτερεύοντα αρχιτεκτονικά μέλη για την επιπλέον ενίσχυση της στερεότητάς του, όπως παραδείγματος χάριν, πεσσούς. Κατά την οικοδόμηση επομένως, το πάχος των τοίχων επιβάλλετο να κατασκευαστεί φαρδύ. Επειδή όμως συμβαίνει και το πλάτος του ανοίγματος κάθε πύλης να είναι μεγάλο, κατά την ανέγερση θα απαιτήθηκε ιδιαίτερη μέριμνα για την ενίσχυση της στερεότητας του συνόλου. Εκτιμούμε, πως η κατασκευή ακρογωνιαίων λίθων σε γεωμετρημένο ανάπτυγμα και η τοποθέτηση ορθογώνιων δόμων σε νευραλγικά σημεία του κτηρίου (κυρίως στα χαμηλά σημεία) θα κρίθηκαν απαραίτητα, όπως επίσης απαραίτητα θα πρέπει να κρίθηκαν οι ενισχυμένες παραστάδες εκατέρωθεν και το ανακουφιστικό τόξο με κλείδα στο μέσον, στο άνοιγμα κάθε πύλης. Εάν είχαμε την δυνατότητα να αφαιρέσουμε τα επιχρίσματα, είμαστε βέβαιοι πως οι εκτιμήσεις μας θα επαληθεύονταν. Αίγιον, Τρίτη 6 Αυγούστου 2019, Δεσποτική Εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Σπυρίδων Κρητικός, Ζωγράφος