Τα νοητά κρυφά γεωμετρικά σχήματα με προέλευση τα Μαθηματικά που υιοθετήθηκαν ευρύτατα από τους καλλιτέχνες Ανατολής και Δύσεως και ενσωματώθηκαν στις θρησκευτικές Εικόνες και στους πίνακες της ζωγραφικής, αποτελούν αλληλοδάνειο μεταξύ της Ιταλικής Αναγεννησιακής Ζωγραφικής και της Ορθοδόξου Εκκλησιαστικής Εικονογραφίας. Δεν είναι στους στόχους του παρόντος άρθρου η αποσαφίνηση της πατρότητας της προελεύσεως των γεωμετρικών σχημάτων στη Τέχνη, αλλά η ανίχνευση αναλόγων σχημάτων στην Εικόνα της Κοιμήσεως που περιγράφουμε, με σκοπό τη βαθύτερη κατανόηση του έργου. Η ύπαρξη γεωμετρικών σχημάτων στην Εικόνα που εξετάζουμε δεν αποτελεί επινόηση του Αγιογράφου δημιουργού της. Ο ίδιος υιοθέτησε στο δικό του πόνημα χαράξεις και κρυφά γεωμετρικά σχήματα τα οποία ήδη γνώριζε από προηγούμενες παρατηρήσεις του σε Εικόνες που είχε μελετήσει, καθώς και από Εικόνες με το ίδιο θέμα οι οποίες τού χρησίμευσαν ως πρότυπο όταν φιλοτεχνούσε τη δική του Κοίμηση. Τα σχήματα που ανιχνεύονται στα έργα της Τέχνης είναι ως επί το πλείστον ο κύκλος, το ισόπλευρο και το ισοσκελές τρίγωνο. Με τη δύναμη του ιδιαιτέρου συμβολισμού που εμπεριέχει κάθε ένα ξεχωριστά, οι ζωγράφοι επεδίωξαν να αναδείξουν τα πιο σημαντικά γνωρίσματα κάθε έργου χάρη στην ιεραρχημένη προβολή τους και να προσδώσουν ενότητα στη δομή κάθε συνθέσεως που φιλοτεχνούσαν. Στην Εικόνα που μας απασχολεί διαπιστώνουμε την ύπαρξη και των τριών σχημάτων. Ο κύκλος θεωρείται το κατ’ εξοχήν τέλειο σχήμα διότι όταν η σχεδίασή του έχει ολοκληρωθεί, είναι αδύνατη η ανίχνευση αρχής, μέσης ή τέλους. Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο, επειδή στον κύκλο δεν εντοπίζεται ούτε αρχή ούτε τέλος, οι Βυζαντινοί Αγιογράφοι επέλεξαν το σχήμα αυτό για να εικονογραφήσουν στον Τρούλο, στο εσωτερικό του ψηλά στην κορυφή εκάστου Ναού, τον «Άναρχο» και «Ατελεύτητο» Κύριο με την Μορφή του «Παντοκράτορος». Ο Τρούλος έχει εδραιωθεί ως επίστεψις του Σταυροειδούς Ορθοδόξου Ναού από την εποχή των Μέσων Βυζαντινών Χρόνων. Με το κυλινδρικό, καθ’ ύψος ανάπτυγμά του και το ανάλογο ημισφαιρικό τμήμα που τον σκεπάζει συμβολίζει το Στερέωμα, τον Ουρανό, το Σύμπαν. Για τον λόγο αυτό, στον Τρούλο ιστορούνται αποκλειστικά Ιερές Μορφές που ενοικούν τη Θριαμβεύουσα Εκκλησία, και πάνω - πάνω, μέσα στο τέλειο σχήμα του κύκλου, η πλέον Αγία Μορφή της Άνω Εκκλησίας, ο «Παντοκράτωρ» Κύριος. Ο κύκλος εισήχθη στην Εκκλησιαστική Ζωγραφική αρχικώς από τους Βυζαντινούς. Η εκ των υστέρων αφομοίωσίς του από καλλιτέχνες της Αναγεννήσεως, αποτελεί δάνειο της Ορθοδόξου Ανατολικής Τέχνης προς την Καθολική. Το ισόπλευρο τρίγωνο λόγω των πλευρών του οι οποίες έχουν το αυτό μήκος, παραπέμπει στη στερεότητα, στη σταθερότητα και ταυτοχρόνως δίδει την αίσθηση πως «πατά γερά». Η μνεία που κάνει το τρίγωνο αυτό σε μεγέθη, διαστάσεις, ποσότητες και αξίες που είναι ίσες, έδωσε έμπνευση στους καλλιτέχνες Ανατολής και Δύσεως να επιλέξουν το εν λόγω σχήμα ως το ιδανικό για να εγγράψουν σε αυτό τη Θεοτόκο Μητέρα, το Θείον Βρέφος και το Μνήστορα Ιωσήφ, δηλαδή την Αγία Οικογένεια, αποσκοπώντας να προβάλλουν με την επινόησή τους αυτή την πνευματική σχέση που συνδέει τα τρία αυτά Ιερά Πρόσωπα και συγχρόνως, τον Θεσμό της Οικογένειας ως θεμέλιο της Χριστιανικής μας Κοινωνίας. Η Εικόνα της Κοιμήσεως που εξετάζουμε δεν εμφανίζει ούτε Παντοκράτορα ούτε Αγία Οικογένεια, εμφανίζει ωστόσο τον Κύριό μας και την Παναγία Μητέρα Του σε μία εικονογραφική σύνθεση στην οποία τονίζεται η συγγενική και πρωτίστως η πνευματική σχέση μητέρας και γιού, μιάς Μητέρας που μόλις έχει Κοιμηθεί κι ενός Γιού που κατεβαίνει από τους Ουρανούς για να παραλάβει τη Ψυχή Της και να Την οδηγήσει κοντά Του. Στο εικονογραφικό πρόγραμμα των Ιερών Παραστάσεων που αφηγούνται την Κοίμηση, προβλέπεται η παρουσία της Παναγίας και του Χριστού να κατέχουν θέση πρωταγωνιστική, όπως συμβαίνει και στην Εικόνα που αναλύουμε. Αυτό επιτυγχάνεται κατ’ αρχάς χάρη στο μέγεθος των δύο Μορφών που είναι μεγαλύτερο από το μεγέθους των υπολοίπων και κατά δεύτερον, χάρη στην ευθυτενή διάταξη τού Σώματός Τους, κάθετη του Κυρίου και οριζόντια της Θεοτόκου που ορίζουν αντιστοίχως ένα κάθετο κι ένα οριζόντιο άξονα. Η κατηγορηματικότητα των δύο αξόνων και η κεντρική θέση στην οποία βρίσκονται στηρίζουν τη σύνθεση και ιεραρχούν τη δομή της. Ο κάθετος άξονας τέμνει την Εικόνα ακριβώς στο μέσον ενώ ο οριζόντιος στα δύο τρίτα, σημείο εξ’ ίσου νευραλγικό του έργου. Επιπλέον, οι δύο άξονες συναντώνται, για να υποδηλωθεί με το συμβολισμό αυτό η πνευματική και συγγενική σχέση που συνδέει τα δύο Πανίερα Πρόσωπα. Το στοιχείο ωστόσο που φέρει η Εικόνα χάρη στο οποίο υπογραμμίζεται με σαφή τρόπο η σχέση Μητρός και Υιού, είναι η ταυτόχρονη εγγραφή που επιχειρεί ο Αγιογράφος των δύο Ιερών Μορφών στο σχήμα του κύκλου και στο σχήμα του ισόπλευρου τριγώνου. Εκατέρωθεν των δύο κεντρικών Μορφών της Εικόνας που συνιστούν το βασικό κορμό της συνθέσεως, οι Άγιοι Απόστολοι και οι Ιεράρχες που συμπαρίστανται στο δραματικό γεγονός της Εξοδίου Ακολουθίας της Θεοτόκου συσσωματώνονται αρμονικά κατανεμημένοι σε δύο ισοβαρείς και ισόρροπες ομάδες. Κάθε ομάδα εγγράφεται σε ισοσκελές τρίγωνο που έχει ως βάση τον οριζόντιο άξονα που σχηματίζει το Ιερό Σκήνωμα της Θεομήτορος, τη μία του πλευρά εντός της συνθέσεως και την άλλη να προεκτείνεται έξω από τα όριά της. Εκτός από τους Πρωτοκορυφαίους Πέτρο και Παύλο των οποίων η παρουσία είναι ολόσωμη, οι υπόλοιποι Απόστολοι και Ιεράρχες εμφανίζονται σε προτομή να συνωθούνται στη σύνθεση ο ένας δίπλα στον άλλο και συνάμα ο ένας επάνω από τον άλλο. Το εύρημα αυτό του Αγιογράφου κάνει τη σύνθεση να γίνεται κλειστή και πυκνή στα άκρα, με αυστηρά σύμμετρη γεωμετρική διάταξη των δύο επι μέρους ενοτήτων εκατέρωθεν από τα κύρια Πρόσωπα του Χριστού και της Παναγίας. Η συνθετική συγκρότηση της Παραστάσεως που λόγω του μικρού Της μεγέθους καθίσταται αφαιρετική, τα τυπολογικά και φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των Ιερών Μορφών που Την απαρτίζουν, η αφομοιωμένη γνώση του ανώνυμου Αγιογράφου σε ότι αφορά την τεχνική, τεχνουργική και τεχνοτροπική έκφραση της Κρητικής Σχολής στο ύφος της οποίας ανήκει, οι άμεσες Παλαιολόγειες αναδρομές και η υψηλή καλλιτεχνική ποιότητα, καθιστούν την Εικόνα σπάνια. Δικαίως θα Της άξιζε ισότιμη θέση δίπλα στα υπόλοιπα εκτιθέμενα Κειμήλια στο Εκκλησιαστικό Μουσείο της Ιεράς μας Μητροπόλεως. Όπως εξ’ άλλου θα άξιζε ανάλογη θέση και σε πολλές ακόμη σπουδαίες παλαιές Εικόνες που εξακολουθούν να παραμένουν αφανείς σε Τόπους Ιερούς τριγύρω, στα άγια βουνά της ιδιαίτερης Πατρίδος μας……. Αίγιον Πέμπτη 14 Νοεμβρίου 2019, Μνήμη του Αγίου Αποστόλου Φιλίππου Σπυρίδων Κρητικός, Ζωγράφος